Tamelijk veel bezoekers van dit weblog lijken op zoek te zijn naar tips en informatie over een vereniging zonder bestuur, bijvoorbeeld als een bestuur geheel aftreedt of ontslagen wordt. Of als er juist een “oud bestuur” en een “nieuw bestuur” is, die allebei vinden dat ze het echte bestuur zijn. Deze pagina bevat tips.
Bij verenigingen die zonder bestuursleden komen te zitten, is er meestal sprake van een conflict, van een gebrek aan opvolgers of van een slapende vereniging. Daarom wat tips over de juridische aspecten.
Een vereniging zonder bestuur, kan dat? Juridisch is het mogelijk dat een vereniging geen bestuursleden heeft, namelijk indien alle (resterende) bestuursleden ontslagen worden, aftreden, of ontslag nemen. Echter, de wet geeft geen regeling over wat er in dat geval moet gebeuren, en geeft ook niet aan hoe een nieuw bestuur gekozen kan worden.
Ik bespreek drie situaties: 1. De bestuursleden willen aftreden, maar er zijn geen opvolgers, 2. De slapende vereniging zonder actief bestuur, 3. De vereniging zonder bestuur tijdens een conflict (en ook: “twee besturen”).
De bestuursleden willen aftreden, maar er zijn geen opvolgers
In principe is een fundamenteel beginsel van verenigingsrecht dat niemand gedwongen kan worden lid te worden of te blijven van een vereniging (er is een uitzondering voor een Vereniging van Eigenaars (VvE)). Daaruit volgt, naar mijn mening, dat een bestuurslid in principe af kan treden [zie ook noot 1 onderaan].
Echter, bestuursleden zijn wel verplicht tot een behoorlijke vervulling van hun taak (art. 2:9 BW). Algemeen wordt aangenomen dat daaruit volgt dat het bestuur niet in zijn geheel tegelijk mag aftreden en ook dat het laatste bestuurslid niet zomaar mag aftreden [zie noot 2 onderaan].
De regel is dat van bestuursleden wordt verwacht op basis van artikel 2:9 BW “dat zij serieuze pogingen zou ondernemen teneinde te voorkomen dat een statutair bestuur zou ontbreken” (ECLI:NL:GHAMS:2018:1592 r.o. 5.8).
Als het echter al lange tijd niet lukt om opvolgers te vinden, ondanks voldoende inspanning, dan kan het bestuur zich naar mijn mening wel demissionair verklaren. Dat zou in dit soort situaties kunnen inhouden dat het bestuur in principe alleen nog aanblijft om een ALV te organiseren waarin opvolgers benoemd kunnen worden. De resterende bestuursleden zouden vervolgens de taken geleidelijk kunnen afbouwen. Hierbij moet men naar mijn mening eerst stoppen met de praktische taken, vervolgens kan men alle activiteiten voor leden afgelasten, en uiteindelijk stoppen met het doen van de boekhouding of het goedkeuren van uitgaven.
Voordat het laatste bestuurslid stopt, moet hij naar mijn mening ook een voorstel tot opheffing van de vereniging (ontbinding) aan de ALV voorleggen (art. 2:19 en 2:42 lid 4 BW). Daarna kan het bestuurslid, als hij voldoende heeft gezocht naar opvolgers, naar mijn mening zijn taken neerleggen. Hoe het dan verder gaat zal van de omstandigheden afhangen.
Aangenomen moet worden dat in dergelijke gevallen het laatste bestuurslid bevoegd blijft een ALV bijeen te roepen zolang er nog geen nieuwe bestuursleden zijn benoemd. Op deze ALV kan dan een nieuw bestuur benoemd worden als er toch weer vrijwilligers zijn. (El Hak/gedaagden).
Indien de resterende bestuursleden voor een bepaalde termijn zijn benoemd en er wordt geen opvolger benoemd, dan zijn deze geen bestuurslid meer. Echter, indien er geen enkel bestuurslid meer in functie is, dan wordt aangenomen dat de laatste bestuursleden wel bevoegd blijven om een ALV uit te schrijven om in de vacatures te voorzien (naar analogie van El Hak/gedaagden).
Als het laatste bestuurslid ontslag heeft genomen, dan kan hij dit waarschijnlijk herroepen. Dit is juridisch niet geregeld, dus bij een conflictsituatie zal dit waarschijnlijk niet worden geaccepteerd door alle leden. Als het probleem een gebrek aan opvolgers is, dan zullen de leden echter waarschijnlijk blij zijn dat het bestuurslid toch nog langer aan wil blijven.
In de literatuur is de conclusie getrokken dat “indien een bestuurder alle redelijke zorg heeft betracht om een behoorlijke opvolging te bewerkstelligen, maar waar deze serieuze pogingen zonder vrucht blijven, hij de rechtspersoon stuurloos mag achterlaten.” (K.H.M. de Roo, TvOB 2020-3, link)
Verder zijn de juridische aspecten in dit soort gevallen natuurlijk niet waar het eigenlijk om gaat. Helaas vallen de sociale en psychologische aspecten van het vinden van vrijwilligers buiten het kader van dit weblog.
De slapende vereniging zonder actief bestuur
Soms is een vereniging volstrekt slapend. Er zijn geen leden, geen actief bestuur, alleen wel een inschrijving bij de Kamer van Koophandel en bijv. een bankrekening.
Als er nog wel bestuursleden te achterhalen zijn, maar deze niet meer actief zijn, dan kan je vragen of ze nog een ALV willen organiseren waarop opvolgers benoemd kunnen worden. Ook kan je om een volmacht vragen om de ALV te organiseren.
Als er geen bestuursleden meer bekend zijn, dan kan je bij het Handelsregister achterhalen wie er nog als bestuurslid staan ingeschreven, of wie er het laatste als bestuurslid ingeschreven stonden. In principe worden verenigingen waarvoor geen bestuursleden meer staan ingeschreven in het Handelsregister na 1 jaar opgeheven (art. 2:19 en 2:19a BW). Je kan deze bestuursleden proberen te benaderen en vragen om een ALV bijeen te roepen (art. 2:41 lid 1). Je kan ook vragen om een volmacht om zelf de ALV te organiseren (een dergelijke volmacht is niet juridisch waterdicht, maar dat zal bij een slapende vereniging geen probleem zijn). Hiervoor is wel een ledenlijst vereist, anders kan je geen ALV bijeenroepen. In principe kan daarvoor ook een verouderde ledenlijst gebruiken, als er geen recentere beschikbaar is.
Je kan ook eenvoudigweg vragen om een nog bij de KvK ingeschreven bestuurslid vragen om het formulier te onderteken waarmee nieuwe bestuursleden worden ingeschreven bij de KvK. Zonder verkiezing van de nieuwe bestuursleden door de ALV is dat niet volgens de wet en statuten, maar bij een slapende vereniging zal dat niet snel een probleem zijn. Wel is het van belang om, zodra er feitelijk een nieuw bestuur is (hoewel dat niet netjes gekozen is op een ALV), snel een ALV te houden en daarbij het bestuur alsnog te benoemen met inachtneming van de in de statuten en reglement voorgeschreven statuten.
De vereniging zonder bestuur tijdens een conflict (en ook: “twee besturen”)
Bij een conflict kan het hele bestuur per direct ontslag nemen, of ontslagen worden. Vaak is er dan een nieuw bestuur of tegenbestuur (dat niet helemaal volgens de procedures benoemd is), waarvan de legitimiteit door het oude bestuur betwist wordt.
In dat geval is de enige oplossing dat er een nieuwe ALV gehouden wordt, waarop een nieuw bestuur gekozen wordt. De ALV moet dan wel door beide “besturen” erkend worden. Omdat in principe alleen het bestuur een ALV mag uitschrijven (2:41 lid 1 BW, statuten kunnen afwijkende regeling geven), en beide besturen elkaar niet erkennen, zullen ze ook niet een vergadering uitgeschreven door het andere bestuur erkennen. In dat geval is de voorkeursoplossing dat beide besturen een afspraak maken over de ALV en bijvoorbeeld een neutrale voorzitter.
Indien er geen overeenstemming mogelijk is over een ALV, dan is meestal een kort geding de enige oplossing. De rechter zal waarschijnlijk een van beide besturen, of een onafhankelijke derde, machtigen een ALV bijeen te roepen. Ook kan hij een commissie belasten met het bijeenroepen van de ALV, deze commissie kan bestaan uit 1 lid namens elk kamp en een onafhankelijke voorzitter (El Hak/gedaagden).
Juridisch is van belang dat een ontslagname van het gehele bestuur per direct in principe ook betekent dat de bestuursleden ook per direct geen bestuurslid meer zijn. Aangenomen wordt echter dat het bestuur zijn ontslagname kan herroepen en alsnog demissionair aan kan blijven om een ALV te organiseren.
Motie van wantrouwen in verenigingen
Tenzij de statuten of reglementen iets anders bepalen, is een motie van wantrouwen bij een vereniging geen besluit tot ontslag van het bestuur. De term “motie van wantrouwen” komt uit de politiek, waarbij de Tweede Kamer een motie van wantrouwen aan kan nemen, en het kabinet dan zijn ontslag aanbiedt aan de Koning. De Koning verleent vervolgens ontslag, meestal nadat er verkiezingen zijn geweest. In de tussentijd is het kabinet demissionair en neemt het alleen de lopende zaken waar.
Op dezelfde manier kan je een motie van wantrouwen in een vereniging beschouwen als een verzoek dat het bestuur zichzelf demissionair verklaart en vervolgens zo snel mogelijk een bestuursverkiezingen organiseert, met inachtneming van de termijnen van de statuten en reglementen.
Indien het bestuur na een aangenomen motie van wantrouwen de vergadering schorst, of sluit, dan is het bestuur niet afgetreden. Dat is natuurlijk weer anders als de bestuursleden aankondigen per direct af te treden.
Ontslag van het gehele bestuur door de ALV betekent niet dat er staande de vergadering (dus: tijdens dezelfde vergadering) een volwaardig nieuw bestuur kan worden gekozen. De meeste statuten geven termijnen voor de kandidaatstelling, de aankondiging, etc., die niet in acht worden genomen als er per direct een nieuw bestuur wordt gekozen. Indien het ontslagen bestuur de legitimiteit van het nieuwe, staande de vergadering benoemde bestuur betwist zal het er op neer komen dat er een ALV moet worden gehouden die beide kampen erkennen (door een afspraak, of door een uitspraak van de rechter). Op deze ALV kan dan een nieuw bestuur worden gekozen.
Voetnoten
1. Zie ook het artikel van K.H.M. de Roo, “Ambtsneerlegging door bestuurders bij
voorzienbare stuurloosheid”, TvOB 2020-3, met verwijzing naar rov. 4.3 van de uitspraak ECLI:NL:RBARN:2009:BJ6587 : “Voorop gesteld wordt dat als uitgangspunt heeft te gelden dat […] een bestuurslid van een vereniging behalve door een ontslagbesluit van de algemene ledenvergadering ook te allen tijde zelf ontslag kan nemen als bestuurslid [] Dit ontslag is vormvrij en kan zelfs mondeling geschieden []. Wel moet de mededeling van dit ontslag [ de vereniging ]hebben bereikt. Daarbij is voldoende dat de mededeling is gericht tot de mede bestuursleden” (verwijzingen weggelaten).
2. De Roo concludeert dat ” bestuurders zich bij voorzienbare stuurloosheid [bijv. bij aftreden van het gehele bestuur of alle resterende bestuursleden] moeten inspannen voor de benoeming van ten minste één nieuwe bestuurder en dat zij, totdat de vereiste inspanning is geleverd, de lopende zaken van de rechtspersoon behoren waar te nemen” (TvOB 2020-3; link). Het gaat om een redelijke inspanning.
Andere situaties
Ook mogelijk is dat de statuten een maximale benoemingsduur vastleggen of maximaal aantal keren dat een bestuurslid herbenoemd kan worden en dat alle bestuursleden ‘ per ongeluk’ langer in functie blijven dan mag volgens de statuten. In dat geval zijn deze uitspraak en deze uitspraak van belang.
Valt de situatie van jouw vereniging hier niet onder, dan kan je me e-mailen.
(Juni 2023)